Metoda 5 wymiarów a terapia IFS - próba porównania

Data publikacji: 2024-04-29
Autor: Jacek Borowicz, Paweł Trzciński

Bazująca na pracach amerykańskiej psychoterapeutki Giny Ogden, a w szczególności opracowanej przez nią metody koła 4D, koncepcja pracy 5 wymiarów zakłada wyróżnienie w strukturze wewnętrznego doświadczenia osobnych wymiarów takich jak Umysł, Emocje, Ciało, Duchowość i wymiaru 5 - Integracja. Uznajemy, że każdy z tych wymiarów ma własną specyfikę przejawiania się w doświadczeniu danej osoby i właściwy sobie język komunikacji (sposób mówienia o tym jak poprzez ten wymiar doświadczana jest dana sytuacja).

Specyficzny język każdego z wymiarów

Jednym z ważnych aspektów pracy z odwołaniem się do koncepcji 5 wymiarów jest podjęcie próby rozpoznania tych wymiarów w sobie oraz pozwolenia by przejawiały się one zgodnie ze swoimi właściwościami (żeby mówiły swoim własnym, specyficznym językiem). Przykładowo nasze ciało komunikuje się poprzez odczucia i symptomy fizyczne (np. ciężar, napięcie, zimno, ciepło, wibracje, przyspieszony/zwolniony oddech).

W trakcie pracy staramy się zatem dbać o to, by osoba pracująca nad swoim tematem opisywała go właśnie tymi różnymi językami. Jednocześnie zawracamy uwagę na możliwe konflikty pomiędzy wymiarami, blokowanie jednych przez inne czy odbieranie jakiemuś wymiarowi głosu (prawa do istnienia i przejawiania się). Dzięki przechodzeniu przez poszczególne wymiary (spontanicznemu albo w miarę potrzeb animowanemu przez osobę prowadzącą) dążymy zarówno do tego, by każdy wymiar „zaistniał”, „zabrał głos”, „wypowiedział się” - jak i do tego by inne wymiary „usłyszały go” (by jego głos był wysłuchany a on dostrzeżony).

Wymiary jako samoświadome składniki osobowości

W ten sposób poszczególne wymiary egzystencji danej osoby wchodzą ze sobą w dialog, oddziaływają na siebie, reagują, współpracują tworząc – dzięki synergii – nową jakość w rozumieniu i odczuwaniu przepracowywanego tematu. Stwarza to nową perspektywę rozwiązań jakie mogą być zastosowane – rozwiązań bazujących na harmonijnym współdziałaniu wszystkich wymiarów egzystencji.

Można zasadnie przyjąć, że zarysowana wyżej metoda pracy 5 wymiarów należy do szerszej rodziny metod/podejść zakładających wyróżnianie rozmaitych wewnętrznych aspektów osobowości danego człowieka w celu ich poznania, umożliwienia im zabrania głosu oraz skomunikowania z innymi aspektami.

Podejścia uwzględniające wewnętrzne aspekty osobowości

Popularne są obecnie podejścia postulujące chociażby odwoływanie się pracy rozwojowej czy terapeutycznej do postaci / metafory Wewnętrznego Dziecka, jako nosiciela kluczowych wczesnodziecięcych doświadczeń (w tym traum rozwojowych) wpływających na dorosłe życie danej osoby. Usłyszenie głosu Wewnętrznego Dziecka, wyrażenia i dostrzeżenie jego potrzeb, zaopiekowanie się nim z pozycji dorosłego działającego tu i teraz ma przynosić uzdrawiający efekt pozwalając się uwolnić z uwarunkowań przeszłości (dzieciństwa).

Terapia IFS

W daleko bardziej złożonej postaci podejście takie występuje w przypadku terapii IFS (Internal Family Systems). Jest to forma psychoterapii psychoemocjonalnej, która skupia się na zrozumieniu i pracy z różnymi częściami wewnętrznego doświadczenia jednostki. Według modelu IFS, każdy z nas ma „system” wewnętrznych części lub subosobowości, które posiadają różne emocje, przekonania i zachowania. Oto główne założenia tej metody:

Istnieje coś takiego jak „Wewnętrzna Rodzina”: nasz umysł nie składa się z jednej podświadomości, ale z kilku półjawnych podświadomości. Każda z tych subosobowości ma swój własny punkt widzenia, cechy i sposób odbierania rzeczywistości. Niektóre pełnią określone funkcje np. ochronne w odniesieniu do subosobowości noszących „rany” wywołane traumatycznymi doświadczeniami z przeszłości. Wszystkie one tworzą naszą wewnętrzną rodzinę, a nasze „Ja” pełni rolę przewodnika w tym systemie,
„Członkowie” tej wewnętrznej rodziny nie przejawiają złych intencji: w modelu IFS zakłada się, że żadna z subosobowości nie ma złych intencji. Negatywne efekty wynikają z wewnętrznych konfliktów, braku komunikacji, nie dostrzegania specyficznych potrzeb poszczególnych „członków rodziny”. Przykładowymi subosobowościami mogą być wewnętrzne dziecko lub wewnętrzny krytyk (odpowiednik rodzica),
Istotą uzdrowienia jest porozumienie i harmonia wewnętrznej rodziny: terapia IFS dąży do tego, aby subosobowości nie wchodziły ze sobą w konflikt, a zamiast tego doszły do porozumienia. Nie analizuje się ich oddzielnie, ale jako całość, by stworzyć harmonię wewnętrznej rodziny.

Metoda IFS jest stosowana w leczeniu wielu problemów, takich jak lęki, depresja, zaburzenia osobowości, traumy, uzależnienia i inne. Do jej zalet należy całościowe podejście do „klienta” - IFS bada całą jego wewnętrzną rodzinę, a nie tylko jedną subosobowość. Dzięki temu pomaga w zrozumieniu i leczeniu wewnętrznych części, zarówno tych „chroniących”, jak i „rannych”. W konsekwencji ułatwia „klientowi” nawiązywanie związku z własnym Ja i zrozumieniu swoich wewnętrznych aspektów - czyli w istocie swoich wewnętrznych potrzeb. Otwiera tym samym drogę do zaspokojenia ich tu i teraz poprzez działanie dorosłego, sprawczego człowieka.

Granice terapii IFS

Oczywiście - tak jak każda inne metoda terapeutyczna czy psychoedukacyjna (także praca 5 wymiarów) ma swoje ograniczenia. Można się spotkać z ryzykownym poglądem, iż IFS to uniwersalne rozwiązanie dla wszelkich problemów psychologicznych. Niektórzy krytycy twierdzą – i można się z tym zgodzić - że IFS może zbyt mocno upraszczać złożone dynamiki psychologiczne. Skupia się na wewnętrznych częściach, pomijając kontekst i relacje klientów. Na pewno istotne jest to, że terapia IFS może nie być odpowiednia dla pacjentów z poważnymi chorobami psychicznymi, takimi jak psychoza czy schizofrenia. Opisywanie ich jako posiadających „części” może być niewłaściwe lub szkodliwe. Istnieje kilka mitów związanych z IFS, które mogą wpłynąć na jego skuteczność. Przykłady to przekonanie, że istnieje określona liczba wewnętrznych części, że wszystkie mają swoje imiona, czy że terapia IFS musi ściśle podążać za pewnym sztywnym, jednolitym dla wszystkich klientów scenariuszem aby przyniosła zakładane efekty.

Podejście 5 wymiarów

W przypadku pracy 5 wymiarów przyjmujemy możliwość wyodrębnienia względnie autonomicznych części danej osoby i przypisujemy im indywidualne właściwości oraz specyficzny język wyrażania siebie (np. umysł – słowa, logika, ciało – odczucia). Możemy oczywiście uznać, że obraz ten ma charakter uproszczony, ale na jego uzasadnienie podnieść można argumenty, że służy on z jednej strony stworzeniu pewnego efektywnego narzędzia pracy a z drugiej ma walor porządkujący doświadczenia danej osoby oraz pozwalający wydobyć tej osobie te jej aspekty egzystencji, które z jakiegoś ważnego powodu były pomijane czy wręcz represjonowane.

Podejście 5 wymiarów, korzystając ze swojej prostej struktury nie narzuca określonego sposobu pracy – ani jego etapów ani używanych scenariuszy lub protokołów postępowania. Jest pojemnym obszarem, w którym zaistnieć może spontaniczne działanie terapeutyczne podobne do pracy podążającej za procesem, podobnie jak ma to miejsce w nurcie Psychologii Zorientowanej na Proces (POP). Podążając za klientem w jego bieżącej ekspresji poszczególnych (czasami nawet równocześnie wielu) wymiarów czynimy tę pracę podejściem mocno osadzonym w tu i teraz. Nawet jeśli przejawiane odczucia/myśli mają swoje źródło w przeszłości klienta, jego relacja dzieje się w teraźniejszości. Skupienie na tu i teraz ułatwia klientowi dokonanie właściwej reinterpretacji pokazujących się treści, bowiem do dyspozycji ma cały aparat poznawczy właściwy osobom dorosłym.

Struktura pracy 5 wymiarów może być wzmocniona poprzez wykorzystanie fizycznej przestrzeni, w której zaznaczone zostaną (np. kartkami z nazwami) poszczególne wymiary wraz z centralnym wymiarem Integracji. Wykorzystanie takiej struktury i przemieszczanie się klienta przez jej elementy znacząco ułatwia możliwość ogniskowania uwagi klienta w dokładnie tym obszarze, w którym aktualnie stoi klient. Obserwując ten fenomen można stwierdzić, że świadomość ma zdolność „dostrajania” się do tak prosto zaprezentowanej idei – w tym przypadku – konkretnego wymiaru jej ekspresji. To sprawia, że klient łatwo nawiązuje kontakt z wszystkimi wymiarami siebie, nawet jeśli w codziennym życiu któryś z jego obszarów jest dominujący (np. klient ma tendencję do odbioru życia tylko przy pomocy umysłu).

Podsumowanie

Metoda 5 wymiarów należy do szerszej rodziny metod/podejść zakładających wyróżnianie rozmaitych wewnętrznych aspektów osobowości danego człowieka w celu ich poznania, umożliwienia im zabrania głosu oraz skomunikowania z innymi aspektami. Jednym z istotniejszych przykładów takiego podejścia jest terapia IFS, która zakłada całościowe podejście do problemu klienta.

5 wymiarów w podobny sposób całościowo podchodzi do tematu z jakim przyszedł klient. Jest raczej fundamentem, strukturą, pewnego rodzaju podejściem niż ściśle określonym protokołem postępowania. Ponieważ podąża w tu i teraz za procesem klienta, jest ciekawą alternatywą, która może przynieść wymierne korzyści.

Źródła:

Gina Ogden (2013) Expanding the Practice of Sex Therapy: An Integrative Model for Exploring Desire and Intimacy.
Chelessa Wakefield (2012), Negotiating the Inner Peace Treaty: Becoming the Person You Were Born to Be.
Internal Family Systems (IFS) - Center for Mindful Therapy. https://mindfulcenter.org/internal-family-systems-ifs
Internal Family Systems Therapy | Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/therapy-types/internal-family-systems-therapy
What is Internal Family Systems? | IFS Institute. https://ifs-institute.com
Internal Family Systems Lawsuit: Understanding the Controversy and Its .... https://benchlaws.com/internal-family-systems-lawsuit
Internal Family Systems Therapy | Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/therapy-types/internal-family-systems-therapy
IFS Criticism: Here’s why IFS Therapy doesn’t work like it’s supposed .... https://seekdeeply.com/ifs-criticism-myth-series-why-isnt-parts-work-working-blog
Types of "Inner Critic" in Internal Family Systems (IFS) Therapy. https://www.seancuthbert.com/post/types-of-inner-critic-in-internal-family-systems-ifs-therapy
My experience with IFS therapy: r/CPTSD - Reddit. https://www.reddit.com/r/CPTSD/comments/lrwzri/my_experience_with_ifs_therapy