Neuroplastyczność - Czyli Jak Zmieniać Swoje Myślenie I Życie

Data publikacji: 2024-01-15
Autor: Jacek Borowicz, Paweł Trzciński

Neuroplastyczność to zdolność naszego mózgu do zmiany i adaptacji w odpowiedzi na doświadczenia, naukę i stymulację. Nasze myślenie, zachowanie i emocje nie są stałe i niezmienne, ale mogą być kształtowane i korygowane przez całe życie. Ludzki mózg składa się z miliardów komórek nerwowych, zwanych neuronami, które łączą się ze sobą tworząc sieci i ścieżki. Te połączenia są odpowiedzialne za przekazywanie informacji i sygnałów między różnymi częściami mózgu i ciała. Im częściej używamy danej ścieżki, tym silniejsze i szybsze stają się połączenia między neuronami.

To trochę jak ćwiczenie mięśni - im więcej trenujemy, tym bardziej rosną i stają się mocniejsze. W tym artykule dowiesz się, jak wykorzystać neuroplastyczność do rozwoju osobistego i przełamania ograniczających przekonań, które utrudniają ci osiągnięcie pełni szczęścia i spełnienia.

Skąd się biorą nasze przekonania?

Nasze przekonania to głęboko zakorzenione schematy myślenia, które wpływają na to, jak postrzegamy siebie, innych i świat. Niektóre z nich są pozytywne i wspierające, np. “jestem wartościowy”, “mogę osiągnąć swoje cele”, “ludzie są życzliwi”. Inne są negatywne i ograniczające, np. “jestem nieudacznikiem”, “nie zasługuję na miłość”, “świat jest niebezpieczny”.

Podstawowe filary naszych głębokich przekonań tworzone są w naszym dzieciństwie. To jak postrzegaliśmy wtedy nasze otoczenie, naszych rodziców i ich relacje z nami ukształtowało pierwotne struktury naszych przekonań. Jednak dziecięca perspektywa, pełna niewinności i braku doświadczenia, nie zawsze pozwalała na racjonalną ocenę otaczającego świata. W rezultacie, często tworzyliśmy przekonania na podstawie niepełnych lub błędnych założeń. I właśnie te sposoby myślenia i wewnętrzne przekonania zapadły nam głęboko w pamięci. W życiu dorosłym są przechowywane w naszej podświadomości, która umyka naszej świadomej analizie.

Istotne jest by pamiętać, że system naszych przekonań tworzą swoistą mapę, służącą nam do nawigowania w realnym życiu. Jak zaś wiadomo mapy operują znakami, symbolami, kolorami - w uproszczony i głęboko umowny sposób pokazując teren, do którego się odnoszą. Natomiast mapy same w sobie nie są przecież terenem, po którym chcę się poruszać. System naszych przekonań o życiu, to nie życie samo w sobie – ale jego uproszczony obraz (pozytywny lub negatywny – a czasem mieszany). W oparciu o ten obraz poruszamy się wybierając najlepszą drogę, według naszej wewnętrznej mapy. Ponieważ jest to „nasza” mapa, bazująca na najmocniej zapamiętanych doświadczeniach – niejednokrotnie trudno jest nam przyjąć możliwość istnienia innej drogi czy zgoła innych dróg do osiągnięcia celu.

Posiadanie mapy daje nam także swoiste poczucie bezpieczeństwa pokazując tylko to, co jest znane, nazwane i opisane (nawet jeśli jest to ciężkie, trudne czy bolesne). Dlatego też najczęściej niejako automatycznie chcemy dopasować swoje przeżycia i doświadczenia do własnej mapy, tłumacząc je sobie poprzez legendę opisującą znaki i symbole na niej zawarte.

Jeżeli życie dostarcza nam doświadczeń sprzecznych z mapą (np. mapa mówi mi „nie zasługuję na miłość” a ja otrzymuję od kogoś komunikat „kocham cię”) najczęściej na początku doświadczamy nieprzyjemnych uczuć (dysonans poznawczy) i mamy skłonność do trzymania się kurczowo mapy (zbudowane na podstawie mapy poczucie bezpieczeństwa, wrażenie że panuję nad sytuacją, rozumiem sytuację) i wynikającej z zapisanej na niej, w języku przekonań, interpretacji mojego życia („ta osoba się myli i wkrótce się przekona, że nie warto mnie kochać”).

Jak rozpoznać i zmienić ograniczające przekonania?

Dopiero po rezultatach naszych działań, naszych najczęstszych reakcjach i emocjach w życiu, po powtarzalności naszych trudnych sytuacji życiowych możemy rozpoznać, że kierują nami podświadome przekonania, które nie są racjonalne i nie wspierają nas. Na przykład, jeśli często odczuwamy lęk, niepewność, złość, smutek, poczucie winy, wstyd, czy niską samoocenę, to znaczy, że mamy w sobie negatywne przekonania, które nas blokują i ograniczają. Jeśli mamy trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji, w realizowaniu naszych marzeń i celów, w radzeniu sobie ze stresem i problemami, to również świadczy o tym, że nasze myślenie nie jest optymalne i potrzebuje zmiany.

Szczęśliwie nasz mózg ma cechę neuroplastyczności, czyli możemy dokonać jego stopniowej przebudowy, tak aby używane ścieżki naszego myślenia i kojarzenia zostały zmienione na bardziej nam sprzyjające, bardziej pozytywne oraz otwarte na świat i nowe doświadczenia. Innymi słowy możemy wzbogacić naszą wewnętrzną mapę o nowe informacje korygując lub zmieniając dotychczas istniejące na niej zapisy.

Mózg upraszcza swoje działanie

Mózg upraszcza swoje sposoby działania i optymalizuje użycie energii czyniąc stale powtarzające się sposoby myślenia schematami wygodnymi do natychmiastowego, niejako automatycznego, użycia. Ta właściwość nie zależy od tego czy nasz sposób myślenia jest pozytywny czy negatywny. Co oznacza, że jeśli często odtwarzamy negatywne myśli, np. “jestem beznadziejny”, “nie dam rady”, “wszystko jest przeciwko mnie”, to nasz mózg zapamiętuje te myśli i automatycznie je uruchamia, gdy napotykamy na kolejną trudną sytuację. To jest jak skrót klawiszowy na komputerze - wystarczy nacisnąć jeden klawisz, aby wykonać określoną funkcję. Ważne jest przy tym żebyśmy pamiętali, że nie mówimy tu o jakiejś patologii myślenia, o jakiejś dysfunkcji mózgu – nasz mózg po prostu tak działa. Zauważenie i zrozumienie tego mechanizmu otwiera przed nami możliwość jego wykorzystania do wprowadzania pożądanych zmian.

Schematy są utrwalane przez powtarzanie i są uruchamiane przez podobne wydarzenia, aby jak najczęściej ich używać. Nawet jeśli wydarzenia nie są w 100% adekwatne do tego co było w naszej przeszłości. To znaczy, że jeśli nasz mózg nauczył się reagować w pewien sposób na pewien bodziec, np. lęk przed pająkami, to będzie reagować tak samo na każdego pająka, nawet jeśli nie jest on groźny lub niebezpieczny. To jest jak alarm w samochodzie - czasem się włącza bez powodu, gdy jest zbyt wrażliwy.

To właśnie jest przyczyną powstawanie rutynowego myślenia i wynikających z tego automatycznych sposobów działania, które tworzą twardą skorupę połączeń neuronowych w mózgu. To znaczy, że jeśli nie zmieniamy naszego sposobu myślenia, to nasz mózg staje się sztywny i ograniczony, a nasze zachowanie i reakcje stają się przewidywalne. To jest jak jazda samochodem po tej samej trasie każdego dnia - nie zwracamy uwagi na drogę, nie widzimy nic nowego, nie uczymy się niczego. Być może została wybudowana nowa ulica, która mogłaby skrócić nasz codzienny przejazd - ale przy takim podejściu z niej nie skorzystamy.

Jak zmienić sposób myślenia?

Przejście na nowe sposoby działania wymaga uwagi i podjęcia aktywnych działań, które potrzebują być powtarzane jak najczęściej – aby zastąpić dotychczasowe sposoby działania. Reguła „używaj albo zapomnij” oznacza, że jeśli chcemy zmienić nasz sposób myślenia, to musimy świadomie i celowo wybierać nowe myśli i zachowania, które są lepsze i korzystniejsze dla nas. Musimy również regularnie je stosować i utrwalać, aby nasz mózg się do nich przyzwyczaił i je zapamiętał. To jest jak nauka języka obcego - musimy się uczyć, ćwiczyć i powtarzać, aby go opanować.

Nawet mała zmiana działania wyzwala utworzenie nowych połączeń neuronowych co daje szansę na wytworzenie zupełnie nowej ścieżki reagowania. To znaczy, że jeśli zrobimy coś innego niż zwykle, np. docenimy się, spróbujemy czegoś nowego, zrobimy coś nieoczekiwanie miłego dla kogoś, to nasz mózg wytworzy nowe połączenia, które mogą prowadzić nas do nowych myśli, emocji i zachowań. To jest jak odkrywanie nowych miejsc - widzimy coś innego, czujemy coś innego, robimy coś innego. Tworzymy nową mapę.

Jak korzystać z neuroplastyczności w praktyce?

Możemy wykorzystać neuroplastyczność, aby zmienić nasz sposób myślenia i poprawić jakość naszego życia. Aby to zrobić, potrzebujemy być świadomi naszych myśli i zachowań, wybierać nowe i lepsze opcje, powtarzać je i utrwalać je. Nawet mała zmiana może wywołać duży efekt.

W dzisiejszych czasach, ta wiedza o neuroplastyczności stała się już dość popularna, dlatego każda osoba, która jest zainteresowana polepszeniem jakości swojego życia może znaleźć dla siebie najbardziej optymalną metodę aby zadbać o dobry i wspierający sposób myślenia. Nie ma jednej uniwersalnej recepty na to, jak to zrobić. Każdy musi samodzielnie odkryć, co mu pasuje i co mu pomaga. Ważne jest jednak, aby pamiętać o kilku zasadach, które ułatwią proces zmiany:

Bądź świadomy/a. Zwracaj uwagę na to, co myślisz, czujesz i robisz. Zauważaj, jakie przekonania kryją się za twoimi reakcjami i zachowaniami. Nie oceniaj się i nie krytykuj, tylko obserwuj i akceptuj.
Bądź cierpliwy/a. Nie oczekuj natychmiastowych efektów i cudów. Zmiana przekonań to proces, który wymaga czasu i zaangażowania. Nie poddawaj się, jeśli nie widzisz od razu rezultatów. Bądź wytrwały i konsekwentny w swojej pracy nad sobą.
Bądź otwarty/a. Nie ograniczaj się do jednej metody lub techniki. Sprawdzaj różne możliwości i eksperymentuj. Znajdź to, co cię inspiruje i motywuje. Nie bój się nowych wyzwań i doświadczeń. Bądź ciekawy i kreatywny.
Bądź wdzięczny/a. Doceniaj to, co masz i co osiągasz. Nie porównuj się z innymi i nie skupiaj się na tym, czego ci brakuje. Zauważaj i celebruj swoje postępy i sukcesy. Dziękuj sobie i innym za wsparcie i pomoc.

Jest wiele metod takiej pracy ze sobą. Mogą to być afirmacje, mogą to być różnego typu praktyki medytacyjne pozwalające dokonać głębszej obserwacji dotychczasowych sposobów myślenia. Metodą bezpośrednio odwołującą się do zjawiska neuroplastyczności i wykorzystującą wiedzę o mechanizmach działania mózgu i szerzej – układu nerwowego - jest w szczególności Programowanie Neurolingwistyczne (NLP – Neurolinguistic Programming).

Często się zdarza, że za tymi niewspierającymi nas przekonaniami są zatrzymane w ciele emocje pochodzące z przeszłych wydarzeń, które nie zostały przeżyte do końca - ich wyrażenie zostało z jakichś względów zatrzymane. I wtedy uwolnienie tych zamrożonych emocji ułatwia uwolnienie się od niekorzystnego schematu działania. Tutaj dobrze działają metody oparte na uwalnianiu traumy (np. takie jak Somatic Experience, EMDR), metody udrażniające energetykę ciała (Bioenergetyka, TRE) czy metody oddechowe (np. takie jak Rebirthing, Oddychanie Holotropowe, Świadomy Oddech), które zwiększają świadomość ciała i pogłębiają nasze połączenie z emocjami.

Neuroplastyczność to niesamowity dar, który daje nam możliwość zmiany i rozwoju. Wykorzystaj go, aby poprawić jakość swojego życia i osiągnąć pełnię szczęścia i spełnienia. Pamiętaj, że wszystko zaczyna się od Twojego myślenia. Zmień swój sposób myślenia, a zmienisz swoje życie. Uaktualnij mapę a szybciej dotrzesz do celu! Powodzenia!